Uit mijn Dagboek
3 tot 9 september 2024
Anton Bruckner 200 jaar geleden geboren
Reisverslag, zoals op Facebook gedeeld
Heenreis Utrecht Linz per trein, geboekt in Hotel Lokomotive
In de ochtend zijn we op zoek gegaan naar een ander hotel, op de vlucht voor de hitte in onze zolderkamer. Er was geen airco, en ik heb amper geslapen, plakkend op het bed. Ook de ligging van het hotel vond ik nogal ongezellig. Gelukkig vond ik, wakker liggend, op de mobiel Hotel Donauwelle, een leuk hotel aan de Donau met airco, en daar zijn we gaan kijken. Het lukte gelukkig om daar vanaf donderdag een kamer te krijgen, en in ons huidige hotel kon men daar gelukkig begrip voor op brengen.
Aan het eind van de morgen hebben we wat door Linz gelopen. Intussen had radioprogrammamaker Sander Zwiep opgespoord in Linz en vroeg me een korte audio-impressie via Whatsapp te geven die vervolgens op NPO Klassiek te horen was. Voor diegenen die het gemist hebben heb ik er even een clipje van gemaakt.
Aan het eind van de middag zijn we per bus naar Ansfelden gereisd voor het hoofddoel van onze reis. Het was bij het vallen van de avond dat de eerste tonen van de Vierde Symfonie van Anton Bruckner opbloeiden tegen een almaar donkerderoranje kleurende lucht. Altijd al een magisch moment in deze prachtsymfonie, maar extra speciaal op dit moment en deze plek, het was immers ter gelegenheid van de 200e verjaardag van deze componist, woensdag 4 september, in zijn geboortedorp Ansfelden, een gehucht even ten zuiden van Linz aan de Donau in Oostenrijk. Uw verslaggever had het grote geluk samen met Sonja Roskamp getuige te mogen zijn, een voorrecht voor de grote Brucknerfan die hij al een heel leven is. Er was aan de voet van de Pfarrkiche een flink muziekpodium opgetuigd, gasten werden onthaald op rijkelijk uitgedeelde drankjes en luxe hapjes, er was een flink voorprogramma met bobo's, tot en met Bundespresident Alexander van der Bellen toe. En op het podium verscheen het Cleveland Symphony Orchestra onder leiding van de Oostenrijkse maestro Franz Welser-Möst. Geweldige orkest, top dirigent, heerlijke uitvoering.
De gedachten gaan terug naar de eenvoudige zoon van een dorpsonderwijzer, die ploeterend door het leven ging, maar wonderbaarlijke meesterwerken schiep die de grenzen van zijn eigen bestaan en die van zijn geboortestreek en -land ver hebben overstegen. Uw verslaggever ging gelukkig hotelwaarts...
Wat impressies van onze tweede dag in Linz. Die begon met het verlaten van het hotel dat we voor een week geboekt hadden na slechts twee doorweekte nachten, er is hier een heuse hittegolf van twee weken met temperaturen van ruim boven de dertig graden. Er zijn in Linz slechts vier hotels met airco, en daarvan hebben we wel een erg leuke gevonden aan de oever van de Donau met spectaculair uitzicht.
Linz is met ruim tweehonderdduizend inwoners de derde stad van Oosten gelegen in een bocht van de Donau. Een industrie stad met bijbehorende ongezellige wijken is onze ervaring tot nu toe. De oude binnenstad is wel gezellig, met een heerlijke kloosterhof waar je onder de bomen lekker kunt eten en bier drinken, danwel in omgekeerde volgorde.
Na de verhuizing hebben we met de Bergbahn de Pöstlingberg aan de overkant van de Donau bezocht, met een mooi panorama als beloning, en ook een Schlössel met heerlijk zelf gebrouwen bier, kan ik u melden...
In de avond een concert in de Mariendom van Linz, naar men zegt de grootste kerk van Oostenrijk. De kerk is precies 100 jaar oud, de bouw begon in 1862. Als organist van de oude Dom was Bruckner bij de diverse stadia van voltooiing van deze kerk betrokken, onder andere diens Locus iste, 7-stemmig Ave Maria en de grootse e-moll Mis zijn hiervoor gecomponeerd.
Het concert vanavond was een combinatie van drie ensembles (twee harpen, koperkwartet en klarinetkoor) met twee orgels in een lappendeken van stukken in arrangementen van van alles. Het viel niet mee, veel noten en klanken, weinig muziek.
In het kader van onze reis in de voetsporen van Anton Bruckner waren we vandaag de hele dag in Stift Sankt Florian, het indrukwekkende klooster van de Augustiner Chorherren iets ten zuiden van Linz. Het huidige gebouw is 300 jaar geleden gebouwd in grotendeels Italiaanse barokstijl op de plek waar deze monniken zich al rond 1100 gevestigd hadden. Deze plek is bovendien een van de vroegst bekende plaatsen van christelijke samenkomsten, ontstaan op het graf van Florianus die in 304 na Christus vermoord werd vanwege zijn geloof. Deze heilige wordt vooral in midden Europa vereerd, maar is in onze streken niet bekend. Hij wordt aangeroepen bij branden en overstromingen en wordt daarom vaak met een emmertje water afgebeeld, en is vaak beschermheilige van de brandweer en reddingsdiensten.
Dit klooster speelde een cruciale rol in het leven van Bruckner. De jonge Anton verloor zijn vader toen hij 13 was, zijn moeder bleef met vijf kinderen achter, Anton was de oudste. Hij ging naar het internaat van Stift St. Florian en werd daar lid van het jongenskoor. Hij leerde er zingen, viool, piano en orgel spelen, wat de belangrijke basis legde voor zijn muzikale ontwikkeling. Het grote orgel in de prachtige kloosterkerk bleek zijn grote liefde te zijn. Na eerst een paar jaren als onderwijzer gewerkt te hebben in het dorpje Sankt Florian (het beroep van zijn vader) werd hij Domorganist in Linz, weer later waagde hij de stap naar Wenen waar hij aanvankelijk als docent aan het Conservatorium ging werken, totdat hij zich helemaal aan het componeren kon wijden. Maar Bruckner bleef het klooster altijd trouw en kwam er regelmatig terug, hij had er zijn eigen kamer. Hij wilde uiteindelijk ook graag in het klooster begraven worden, en zo geschiedde. Hij ligt in een sarcofaag in de oude crypte, precies recht onder 'zijn' orgel.
Vanzelfsprekend is er in dit klooster sinds zijn overlijden in 1896 voortdurende aandacht gebleven voor de herinnering aan deze bijzondere kunstenaar. Zo ook dit jaar natuurlijk, rondom de herdenking van Bruckners 200e geboortedag. Omdat wij al vroeg ter plaatse waren (de bus rijdt één maal per uur), waren we als enigen aanwezig toen de deur van de crypte geopend werd en stonden zodoende onverwacht opeens alleen bij de sarcofaag met het lichaam van Bruckner. Een onbeschrijfelijke ervaring...
Er was ook een erg leuke rondleiding door het kloostercomplex, met onder andere een indrukwekkende bibliotheek en de keizerlijke Marmorsaal. We hoorden ook een sympathiek orgelconcert en spraken de vriendelijke organist na afloop, Stiftsorganist Andreas Etlinger. De eerste contacten zijn gelegd . In het klooster is ook een tijdelijke tentoonstelling over die vroege maar o zo bepalende periode in St. Florian voor Bruckner, met onder andere wat gebruiksvoorwerpen, maar ook zijn sterfbed staat er.
Kortom, veel te beleven. Gelukkig konden we ter afwisseling naar de plaatselijke Konditorei, maar ook daar kwamen we niet onder Anton uit..
Vandaag een rustig programma, we gaan met bus, tram en weer een bus naar Ansfelden, het geboortedorp van Bruckner waar we woensdagavond ook al waren voor het sjieke verjaardagsconcert (zie het verslag van 4 september). In Ansfelden is op de plek van Bruckners geboortehuis (al lang geleden gesloopt) een museumpje gebouwd gewijd aan de beroemde dorpsgenoot. Je hebt het in een uurtje wel gezien. Er is weinig origineels te zien, de meeste handschriften en foto's zijn facsimile's. Wel staat er tot mijn grote verrassing en vreugde de originele speeltafel van het orgel in St. Florian uit de 19e eeuw, die zeker door Bruckner is bespeeld maar ook al lang geleden is vervangen.
Na de lunch zijn we op pad gegaan, want er is een erg leuke wandeling uitgezet onder de naam Symphoniewanderweg. Je loopt van Ansfelden naar St. Florian, de twee belangrijke plaatsen uit de jeugd van Bruckner, een route door de mooie velden en bossen van het heuvelachtige Ober-Österreich van ca. 8 km. Je passeert negen Stationen, elk gewijd aan een symfonie van Bruckner, met achtergrondverhalen over ontstaan en receptie, en een aantal buisklokken waar je een bekend thema uit de betreffende symfonie tot klinken kunt brengen. Leuk idee, want de Brucknerkenner loopt de volgende kilometer met dat thema in het het hoofd .Trouwens, ook vandaag brandde de zon weer genadeloos op de zwoegende wandelaars. De beloning was echter een ontroerend mooi uitzicht bij aankomst op de abdij van St. Florian temidden van een prachtig landschap, én een heerlijke Aperol Spritz en flinke pot bier in de 'Bruckner-Ecke' van de lokale Konditorei.
Vandaag 8 september is het kerkelijk hoogfeest van Maria Geboorte, maar bij ons is het natuurlijk ook het feest van Sonja Geboorte . We vieren haar 63e verjaardag vandaag en doen dat dus in Linz. De dag begint op verzoek met het vieren van de Mis in de Alter Dom, waar we maar met slechts 20 mensen in de banken blijken te zitten. Nette viering met cantor en orgel, en korte preek, we staan in drie kwartier buiten. Veel drukker blijkt het te zijn in de grote Mariendom, waar we nog even binnensluipen. Vervolgens richting terras voor koffie met taart, dus de ochtend is alvast geslaagd.
Hoogtepunt van de dag wordt hopelijk het concert waarvoor we al op 1 januari kaartjes hadden geboekt. Hoe dat zo?! Wij kijken elk jaar op tv naar het Nieuwjaarsconcert uit Wenen, en dit jaar was er een prachtige pauzefilm gemaakt vanwege de 200e geboortedag van Anton Bruckner. Het speelde in het klooster St. Florian, waar de jonge Anton (die als kind 'Tonerl' werd genoemd) op het jongenskoor zong dat overigens nog steeds bestaat. Ik was lang geleden al daar geweest maar Sonja nog niet dus meteen werd het plan geboren om te zien of we daar iets rond de geboortedatum van Bruckner op 4 september konden organiseren. En dat lukte, 1 januari al konden we de kaartjes voor dit concert van vandaag boeken. Een dag later ging de verkoop van start voor het feestelijke concert in Ansfelden, waar we dus jl. woensdag bij waren.
Vanavond om 18 uur zaten wij prinsheerlijk in de grote zaal van het zogenaamde Brucknerhaus in Linz, een groot concertgebouw gebouwd in 1974. Op het programma een bewerking van Bruckners heerlijke 7e Symfonie door het Stegreif Orkest uit Berlijn. Niet dat ik me zorgen maakte, maar toch... Toevallige omstandigheid was dat we al enkele leden van het orkest ontmoet en gesproken hadden bij hun pop-up concert op de Markt Platz waar ze eergisteren stonden te spelen, en de volgende dag bij het ontbijt bleken ze in hetzelfde hotel te bivakkeren. Het is een orkest van in dit geval 26 spelers, die een ingrijpende adaptatie van het origineel spelen met ruimte voor improvisaties, alles uit het hoofd spelend en door de zaal bewegend, en dat zonder dirigent! Het was zeer de moeite waard, verrassend, soms lastig te duiden. In de inleiding vooraf werd aangegeven dat het een zoektocht is voor orkestmusici om los te komen van de vaste patronen, dichter bij hun wezen als musicus te komen. Wij vonden het erg boeiend. Heel leuk waren ook de uitgebreide gesprekken na afloop in de foyer met enkele musici over dit proces en hun manier van werken. Het was nog niet zo laat, en het restaurant in het Brucknerhaus was nog open, dus we konden deze verjaardag met een heerlijk maaltje van Lachsfilet op een bedje van Pepperlinzen feestelijk afsluiten!
De laatste dag van onze Brucknerbedevaart. Het contrast met de voorgaande vijf dagen kon niet groter zijn. Linz pufte al vanaf onze aankomst vorige week dinsdagavond onder een ongekende hittegolf, elke dag steeg de temperatuur ruim boven de 30 graden. Gisteravond was het rond middernacht nog 26 graden. Maar vanmorgen was het grijs en zeer regenachtig bij amper 16 graden. Ook wel weer lekker, maar het standvaste zonnige weer afgelopen week was wel heel erg mooi, en goed te doen in gekoelde bussen en trams, en gelukkig ook in een hotel met airco. Ik moet trouwens het openbaar vervoer hier echt complimenteren, het hele systeem werkt perfect. Er is een goed netwerk van regelmatige verbindingen in en buiten de stad, en heel belangrijk, zéér stipt. En de %Ouml;BB-app van de Oostenrijkse spoorwegen werkt voor alle verbindingen zeer handig. We hebben de auto niet echt gemist.
Wij gebruikten de laatste dag om nog een wandeling te maken door de Altstad met bezoekjes aan de fraaie Minoritenkirche en het zogenaamde Mozarthaus. In november 1783 logeerde Mozart hier een paar dagen als gast van de graaf van Thun. In die paar dagen componeerde hij ook nog even de Linzer Sinfonie... Daarna beklommen we de heuvel aan de Donau met het oude Schloss van Linz. Daar passeerden we onverwacht het gebouw waar Bruckner in 1841 zijn opleiding tot onderwijzer volgde, zeg maar de kweekschool. Schloss Linz was oorspronkelijk een burcht maar rond 1600 omgebouwd tot keizerlijk slot. Halverwege de 20e eeuw is het in gebruik genomen als museum voor onder meer lokale geschiedenis. Vanaf de recente nieuwbouw van het museum heb je een prachtig panorama over de stad met haar kenmerkende torens.
Morgen zitten we de hele dag in de trein, die als het goed gaat ons met slechts één overstap in Düsseldorf weer in Utrecht brengt. Einde van een heerlijke reis.
terug naar mijn Dagboek